به گزارش آی فیلم 2، محبس «قلعه نای» در منطقه قره باغ غزنی از مشهورترین آبدات تاریخی عصر غزنویان است که تاکنون برجای مانده است.
«قلعه نای» که به «نای قلعه» نیز مشهور است در غرب ولایت غزنی در ولسوالی قره باغ در یک منطقه کوهستانی واقع شده و از مهمترین بناهای دوران غزنویان محسوب می‌شود.
موقعیت کوهستانی که این محبس را در خود محصور کرده، موجب شده است که تا به امروز توسط مورخین و تذکره نویسان به درستی شناخته نشود.
این قلعه که بزرگترین محبس غزنویان محسوب می‌شد در زمان خود از چنان دیوارهای بلند و مستحکمی برخوردار بود که نفوذ به داخل آن غیرممکن بود و دیواره‌های نیمه ویران آن که تاکنون پا بر جا است، نشان از استحکام این بنای تاریخی دارد.
آن گونه که در کتاب جغرافیایی ولایت غزنی آمده است «قلعه نای» محبسی است که در دل طبیعت خشن کوه، با مهارت و استادی هر چه تمام تر کنده شده و عملیات حجاری بی نظیر سلطنت غزنویان را به نمایش می‌گذارد.
اصل محبس عبارتست از یک قلعه مرتفع که از فاصله نزدیک چنین تصور می‌شود که از هر طرف آن را تراش داده‌اند و به صورت یک ستون ایستاده در آورده‌اند که ارتفاع آن 80 متر تخمین زده می‌شود.
هم اکنون در شرق این محبس، 2 سالن بزرگ و یک مسجد قرار دارد، که نشان از آن دارد که در نهایت استادی ساخته شده و در میان مسجد نیز محرابی به طول 4 متر و عرض 2 متر وجود دارد.
در زندان قلعه نای، یک چاه نیز وجود داشته که توسط یک زینه (نردبان) به صورت منحنی به قعر کوه می‌رود و شاید علت ساخت این چاه این بوده که مبادا هنگام محاصره، رابطه آن با خارج قطع و آب در اختیار نگهبانان و ماموران قرار نگیرد.
در یکی از اتاق‌های سنگی این قلعه، مناره‌های مرتفع کشیده شده که در اثر مرور زمان، یکی از این پیچ‌ها، تخریب گشته و راه را مسدود ساخته است.
در نواحی بالای قله، خانه‌هایی به چشم می‌خورد که برخی به صورت سنتی دارای بام هستند و برخی در دل کوه و با کندن سنگ‌های سخت، ایجاد گشته‌اند. در انتهای محوطه نیز، یک حوض، برای استفاده نگهبانان و زندانیانی که در قسمت قله کوه بوده‌اند، با حفر سنگ‌های کوه ساخته شده است.
در این محبس، زندانیان عصر «آل ناصر» نگهداری می‌شدند و «مسعود سعد سلمان»، شاعر بزرگ زبان فارسی که در دوران غزنویان می‌زیست به خاطر مخالفت با آل ناصر در این زندان سال‌ها محبوس بود .
در واقع قلعه نای با زندگی پررنج و غم انگیز شاعر بزرگ فارسی، مسعود سعد سلمان آمیخته است، دوره‌ای که خود نیز متحیرانه درباره‌اش چنین گفته است:
«محبوس چرا شوم نمی‌دانم؟
دانم که نه دزدم و نه عیارم»
مسعود سعد سلمان، از قصیده سرایان به نام نیمه قرن پنجم که هفت سال در قلعه‌های «دهک» و «سو» و 3 سال در «قلعه نای» زندانی بود و چنان چه خود سروده است:
«هفت سالم بکوفت سو و دهک
پس از آنم سه سال قلعه نای
در مرنجم کنون سه سال بود
که ببندم درین چو دوزخ جای»
اشعار مسعود سعد سلمان در مورد این محبس این قلعه تاریخی را در ادبیات فارسی ماندگار کرده است.
«نالنده تر از نایم در قلعه نای
همسایه ماه گشتم از تندی جای
نه طبع مرا به جای نه دست و نه پای
ای شاه جهان رحم کن از بهر خدای»
در دوران غزنویان از این قلعه به عنوان یک مرکز که شباهت به موزیم (موزه) داشته نیز استفاده می‌شده و هدایا، آثار و سرمایه‌های مهم آن دوران و غنایم جنگی در آن نگهداری می‌شده است.
در حدود نیم قرن پیش از این در دوران ظاهر شاه حدود 1500 خانواده در درون این قلعه زندگی می‌کردند و در حال حاضر نیز حدود 200 خانواده در آنجا روزگار می‌گذرانند.
م ح / ح ح
